Con trai bất hiếu có được hưởng tài sản thừa kế từ cha mẹ không?

Tóm tắt tình huống

Người cha lâm bệnh nặng, người mẹ và con gái chăm sóc tận tình, trong khi người con trai thờ ơ, không quan tâm, thậm chí buông lời cay nghiệt. Trước khi mất, người cha vẫn lập di chúc chia ½ tài sản cho con trai, phần còn lại chia đều cho vợ và con gái. Người mẹ và chị gái lo ngại rằng hành vi bất hiếu đó có thể khiến con trai bị mất quyền thừa kế.

Quy định pháp luật về người không được quyền hưởng di sản

Theo Điều 621 Bộ luật Dân sự năm 2015, có 4 nhóm hành vi khiến người thừa kế mất quyền hưởng di sản:
Cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc ngược đãi nghiêm trọng người để lại di sản; xâm phạm danh dự, nhân phẩm của họ.
Vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản.
Cố ý xâm phạm tính mạng của người thừa kế khác để chiếm đoạt phần di sản.
Lừa dối, cưỡng ép, giả mạo hoặc hủy di chúc nhằm hưởng lợi trái pháp luật.
Tuy nhiên, nếu người để lại di sản biết rõ hành vi sai trái của người thừa kế nhưng vẫn cho họ hưởng tài sản trong di chúc, thì phần thừa kế này vẫn có hiệu lực pháp luật.

Áp dụng trong tình huống thực tế

Trong trường hợp trên, người cha hoàn toàn minh mẫn khi lập di chúc, dù biết rõ con trai có thái độ bất hiếu nhưng vẫn tự nguyện để lại phần tài sản cho anh ta. Điều này thể hiện ý chí tự do định đoạt của người để lại di sản, nên pháp luật không thể bác bỏ quyền hưởng thừa kế của người con trai.
Hành vi “không chăm sóc cha khi bệnh, nói năng hỗn hào” tuy đáng lên án về đạo đức, nhưng chưa đủ căn cứ pháp lý để xem là “ngược đãi nghiêm trọng” hay “vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng” theo quy định pháp luật.
Do đó, người con trai vẫn được hưởng thừa kế theo di chúc, trừ khi chứng minh được anh ta đã có hành vi bạo hành, hành hạ, xúc phạm nghiêm trọng hoặc lừa dối cha để chiếm đoạt tài sản.

Trường hợp di chúc không hợp pháp

Nếu có căn cứ chứng minh di chúc không hợp lệ (ví dụ: người lập di chúc không minh mẫn, bị ép buộc, di chúc bị giả mạo…), thì phần di sản sẽ được chia theo pháp luật.
Trong trường hợp này, di sản sẽ chia đều cho vợ và các con của người chết (mỗi người một phần bằng nhau).

Giải pháp cho người mẹ

Nếu người mẹ lo ngại sau này khi già yếu, con trai vẫn thờ ơ, không chăm sóc thì hoàn toàn có thể lập di chúc riêng để:
Để lại toàn bộ tài sản cho con gái, hoặc
Chỉ cho con trai hưởng khi thực hiện nghĩa vụ chăm sóc mẹ.
Theo Điều 626 Bộ luật Dân sự 2015, người lập di chúc có quyền ấn định điều kiện để được hưởng thừa kế, miễn điều kiện đó không trái pháp luật và đạo đức xã hội.
Ví dụ: bà có thể ghi rõ trong di chúc:
“Con trai chỉ được hưởng phần di sản nếu trong thời gian tôi đau yếu có nghĩa vụ chăm sóc, phụng dưỡng tôi cho đến khi tôi qua đời.”
Nếu người con không thực hiện nghĩa vụ này, phần di sản đó sẽ không được trao, và người con khác có thể hưởng thay.

Kết luận

Pháp luật không tước quyền thừa kế của người “bất hiếu” nếu họ không vi phạm nghiêm trọng đến tính mạng, danh dự, sức khỏe hoặc nghĩa vụ nuôi dưỡng cha mẹ.
Tuy nhiên, người để lại di sản có thể chủ động hạn chế quyền hưởng của con bằng cách lập di chúc có điều kiện.
Trong mọi trường hợp, việc lập di chúc rõ ràng, minh bạch là cách tốt nhất để tránh tranh chấp sau này.