Tranh chấp vì cây trồng giữa hai nhà: Nghĩa vụ của chủ sở hữu ra sao?

Tóm tắt tình huống

Gia đình bạn trồng 2 cây sung trong sân từ năm 1998. Sau nhiều năm, cây phát triển lớn, tán lá vươn sang nhà hàng xóm, rễ cây đâm sang làm hỏng sân lát gạch, che sáng phòng khách và gây phiền toái (lá rụng, quả rụng…). Trước đây, hàng xóm cũ không ý kiến, nhưng sau khi họ mất, con cái tiếp quản nhà thì yêu cầu bạn phải chặt bỏ cây. Bạn đồng ý đền bù sân và tỉa cành, nhưng muốn giữ lại cây vì là kỷ vật của mẹ, dẫn đến mâu thuẫn căng thẳng.
Câu hỏi đặt ra: Trồng cây trên đất mình nhưng rễ lan sang nhà hàng xóm, gây thiệt hại tài sản – có buộc phải chặt bỏ cây không?

1. Quyền trồng cây trên đất của mình

Theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015, chủ sở hữu có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của mình (Điều 158). Nghĩa là bạn hoàn toàn có quyền trồng cây trong phần đất của gia đình.
Tuy nhiên, quyền này phải tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của người khác (Điều 163 BLDS). Nếu việc sử dụng tài sản (ở đây là cây trồng) gây thiệt hại cho tài sản liền kề thì chủ sở hữu phải khắc phục.

2. Nghĩa vụ khi cây gây ảnh hưởng sang đất hàng xóm

Điều 175 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về ranh giới giữa các bất động sản: chủ sở hữu phải tôn trọng, không được làm ảnh hưởng đến việc sử dụng bất động sản liền kề.

Trường hợp cụ thể của bạn:
Rễ cây đã mọc sang đất hàng xóm, làm hỏng sân lát gạch.
Cành cây vươn sang, che ánh sáng phòng khách, gây phiền toái về vệ sinh (lá rụng, quả rụng).
=> Đây được coi là xâm phạm quyền sử dụng bất động sản liền kề và gây thiệt hại tài sản. Vì vậy, hàng xóm có quyền yêu cầu bạn bồi thường, khắc phục hậu quả.

3. Có bắt buộc phải chặt cây không?

Pháp luật không bắt buộc ngay lập tức phải chặt bỏ cây. Thay vào đó:
Chủ cây có nghĩa vụ cắt tỉa cành, xử lý rễ để không xâm hại sang đất bên cạnh.
Nếu thiệt hại đã xảy ra (như sân bị hỏng), chủ cây phải bồi thường (Điều 584 BLDS 2015).
Chỉ trong trường hợp bạn không hợp tác hoặc không khắc phục, hàng xóm có quyền khởi kiện. Khi đó, tòa án có thể buộc bạn phải chặt bỏ cây nếu không còn biện pháp nào khác để chấm dứt thiệt hại.

4. Cách giải quyết để tránh căng thẳng

Chủ động khắc phục: Tỉa gọn cành, xử lý rễ cây lan sang sân hàng xóm.
Đền bù thỏa đáng: Chi phí lát lại sân hỏng do rễ cây gây ra nên được bạn chịu trách nhiệm.
Giữ cây kỷ niệm: Nếu muốn giữ lại cây, bạn có thể đề nghị thuê thợ chuyên nghiệp xử lý bộ rễ (dùng tấm chắn chống rễ, đào rãnh kỹ thuật).
Đối thoại, hòa giải: Trước khi để vụ việc ra pháp luật, bạn nên trao đổi với hàng xóm, có thể nhờ tổ trưởng dân phố hoặc UBND xã/phường làm trung gian hòa giải.

5. Kết luận

Bạn không vi phạm pháp luật khi trồng cây trên đất mình, nhưng việc để cây gây thiệt hại sang đất hàng xóm là trách nhiệm phải khắc phục.
Bạn không bắt buộc phải chặt cây ngay, nhưng phải tỉa, xử lý rễ và bồi thường thiệt hại.
Nếu hai bên không thỏa thuận được, tòa án có thể buộc chặt bỏ cây như biện pháp cuối cùng.
Trong trường hợp này, để vừa giữ được kỷ vật của mẹ, vừa đảm bảo quyền lợi hàng xóm, bạn nên đề xuất phương án sửa lại sân, thường xuyên tỉa cành, xử lý rễ, kết hợp hòa giải để tránh mâu thuẫn kéo dài.