Người giới tính thứ 3 có phải đi nghĩa vụ quân sự?

Tóm tắt tình huống

Một nam thanh niên 18 tuổi, có giới tính sinh học là nam nhưng có xu hướng tính cách, sở thích và mong muốn chuyển giới thành nữ trong tương lai. Gia đình lo ngại khi địa phương gọi khám nghĩa vụ quân sự, nếu nhập ngũ sẽ ảnh hưởng đến tâm lý và khả năng hòa nhập của cháu. Câu hỏi đặt ra: liệu người thuộc giới tính thứ ba có được miễn hoặc không phải tham gia nghĩa vụ quân sự không?

1. Cơ sở pháp lý về giới tính và chuyển giới tại Việt Nam

Hiện nay, pháp luật Việt Nam chỉ công nhận hai giới tính sinh học là nam và nữ, chưa có quy định chính thức về “giới tính thứ ba”.
Điều 36 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về việc xác định lại giới tính đối với người bị khuyết tật bẩm sinh về giới tính hoặc chưa định hình chính xác. Sau khi xác định lại giới tính, cá nhân có quyền đăng ký thay đổi hộ tịch và được hưởng quyền nhân thân tương ứng.

Điều 37 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về quyền chuyển đổi giới tính. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam chưa có luật chuyên ngành hoặc nghị định hướng dẫn chi tiết để thực hiện quyền này, nên trên thực tế chưa thể hoàn tất thủ tục pháp lý để được công nhận giới tính chuyển đổi.

👉 Do đó, những người có xu hướng giới tính khác biệt nhưng chưa thực hiện xác định lại giới tính hợp pháp vẫn được xác định giới tính theo khai sinh ban đầu.

2. Luật Nghĩa vụ quân sự không có khái niệm “giới tính thứ ba”

Theo Luật Nghĩa vụ quân sự 2015, nghĩa vụ quân sự áp dụng cho công dân nam trong độ tuổi 18–25 (hoặc đến 27 tuổi đối với một số trường hợp).
Khoản 1 Điều 13 liệt kê các trường hợp không được đăng ký nghĩa vụ quân sự như: đang bị tru y cứu trách nhiệm hình sự, đang chấp hành án phạt tù, cải tạo không giam giữ…
Điều 14 nêu các trường hợp được miễn đăng ký như: người khuyết tật, người mắc bệnh hiểm nghèo, người tâm thần hoặc bệnh mãn tính.

👉 Không có điều khoản nào quy định miễn nghĩa vụ quân sự cho người có xu hướng giới tính khác biệt.

3. Thực tế khi khám nghĩa vụ quân sự đối với người chuyển giới hoặc LGBT

Nếu chưa thực hiện phẫu thuật chuyển giới hợp pháp và giấy tờ hộ tịch vẫn ghi giới tính nam, thì bắt buộc phải tham gia đăng ký và khám nghĩa vụ quân sự như các công dân nam khác.
Trong quá trình khám sức khỏe, nếu có các vấn đề về sức khỏe tâm lý, thể chất hoặc bệnh lý khác, Hội đồng khám nghĩa vụ sẽ xem xét xếp loại sức khỏe theo quy định. Nếu không đủ điều kiện sức khỏe, người đó có thể được tạm hoãn hoặc miễn nhập ngũ.

Nếu đã xác định lại giới tính hợp pháp (ví dụ đã được công nhận chuyển đổi giới tính từ nam sang nữ trên giấy tờ hộ tịch), thì người đó không thuộc diện gọi nhập ngũ vì luật hiện hành chỉ áp dụng đối với công dân nam.

4. Lưu ý quan trọng dành cho gia đình có con LGBT

Xu hướng tính cách hay giới tính xã hội không phải căn cứ để miễn nghĩa vụ quân sự.
Gia đình cần hợp tác với địa phương trong việc đăng ký khám nghĩa vụ, đồng thời chuẩn bị hồ sơ sức khỏe nếu có tình trạng đặc biệt về tâm lý hoặc y tế.
Trong trường hợp con có kế hoạch chuyển giới hợp pháp trong tương lai, khi có luật chuyên ngành ban hành, quyền và nghĩa vụ liên quan có thể thay đổi.

5. Kết luận

✔ Người có giới tính sinh học là nam — dù có xu hướng giới tính thứ ba — vẫn phải đăng ký và khám nghĩa vụ quân sự theo quy định pháp luật hiện hành.
✔ Chỉ khi không đủ sức khỏe hoặc được xác định lại giới tính hợp pháp (sang nữ) thì mới có thể được miễn nhập ngũ.
✔ Xu hướng giới tính xã hội không phải căn cứ để được miễn nghĩa vụ quân sự.
✔ Gia đình nên chuẩn bị hồ sơ y tế đầy đủ nếu có yếu tố đặc biệt để Hội đồng khám xem xét đúng thực tế sức khỏe của công dân.