Làm từ thiện nhiều, có được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự?

Tóm tắt tình huống

Một số cá nhân nổi tiếng nhờ hoạt động từ thiện đã bị khởi tố điều tra vì vi phạm trong hoạt động kinh doanh. Nhiều người đặt câu hỏi: Việc họ từng làm nhiều hoạt động thiện nguyện có được xem là tình tiết giảm nhẹ hình phạt khi bị truy cứu trách nhiệm hình sự hay không?

1. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo luật

Theo Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), có 22 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được liệt kê, bao gồm:
Tự nguyện bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả;
Thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải;
Tự thú, lập công chuộc tội;
Phạm tội trong hoàn cảnh đặc biệt khó khăn;
Người phạm tội có thành tích xuất sắc trong học tập, công tác, sản xuất;
Người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc là thân nhân liệt sĩ…

Đáng chú ý, trong danh sách không có tình tiết “làm từ thiện”. Tuy nhiên, khoản 2 Điều 51 cũng quy định:
“Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.”
👉 Điều này mở ra khả năng các hoạt động từ thiện có thể được xem xét là tình tiết giảm nhẹ, nhưng không mặc định là tình tiết giảm nhẹ theo luật.

2. Khi nào việc từ thiện có thể được xem xét giảm nhẹ

Việc làm từ thiện chỉ có thể được Tòa án xem xét là tình tiết giảm nhẹ khi đáp ứng các điều kiện sau:
Có chứng cứ cụ thể chứng minh hoạt động từ thiện có thật, có giá trị xã hội (quyên góp, hỗ trợ người yếu thế, cứu trợ thiên tai…).
Được thực hiện trước khi phạm tội hoặc trong quá trình điều tra với mục đích thiện nguyện rõ ràng.
Hành vi phạm tội không mang tính đặc biệt nghiêm trọng, không gây hậu quả lớn đến xã hội.
Bị cáo thể hiện thái độ ăn năn hối cải, hợp tác điều tra.
👉 Nói cách khác, từ thiện có thể giúp giảm nhẹ hình phạt nhưng không thể miễn truy cứu trách nhiệm hình sự.

3. Ví dụ thực tiễn

Giả sử một doanh nhân từng quyên góp hàng tỷ đồng cho chương trình từ thiện, hỗ trợ xây cầu nông thôn và giúp đỡ người nghèo. Sau này, người đó bị khởi tố vì một hành vi kinh tế (như trốn thuế, vi phạm quy định kế toán…).
Nếu hành vi vi phạm không quá nghiêm trọng,
Bị cáo hợp tác, khắc phục hậu quả,
Và có hồ sơ chứng minh thành tích thiện nguyện,
→ Tòa án có thể xem đây là tình tiết “khác” để giảm nhẹ hình phạt, ví dụ giảm thời gian tù, hoặc cho hưởng án treo (nếu đủ điều kiện).

4. Giới hạn quan trọng

Việc làm từ thiện dù lớn đến đâu không làm mất đi bản chất hành vi phạm tội. Nếu hành vi thuộc nhóm tội nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng (như lừa đảo chiếm đoạt tài sản quy mô lớn, tham nhũng, rửa tiền…) thì khả năng giảm nhẹ cũng bị giới hạn.
Tòa án sẽ chỉ cân nhắc hoạt động từ thiện như một yếu tố phụ trợ khi lượng hình, không phải là căn cứ chính để giảm tội.

5. Kết luận

✔ Làm từ thiện không phải tình tiết giảm nhẹ mặc định theo Bộ luật Hình sự.
✔ Tuy nhiên, Tòa án có thể xem xét các hoạt động thiện nguyện là tình tiết “khác” để giảm nhẹ hình phạt nếu có đủ chứng cứ.
✔ Từ thiện không thể giúp người phạm tội tránh trách nhiệm pháp lý, nhưng có thể giúp giảm nhẹ mức độ hình phạt trong quá trình xét xử.