Bị buộc làm theo yêu cầu sai quy định của sếp, tôi có liên đới trách nhiệm?

Tóm tắt tình huống

Nhiều người mong muốn làm việc trong cơ quan nhà nước nhưng lo ngại trường hợp cấp trên ra mệnh lệnh trái pháp luật: nếu từ chối thì sợ bị đánh giá không hoàn thành nhiệm vụ, còn nếu làm theo thì sợ bị liên đới trách nhiệm. Vậy người cấp dưới có được miễn trừ trách nhiệm khi thi hành mệnh lệnh sai luật không? Cách xử lý thế nào để vừa bảo đảm pháp lý vừa bảo vệ vị trí công việc?

1. Cán bộ, công chức có được miễn trách nhiệm khi chấp hành lệnh trái pháp luật?

Luật Cán bộ, công chức 2025 (khoản 5 Điều 7) quy định rất rõ:

✅ Công chức phải chấp hành quyết định của cấp trên.
✅ Nhưng nếu có căn cứ cho rằng quyết định đó trái pháp luật, phải kịp thời báo cáo bằng văn bản cho người ra quyết định.

Trường hợp:

Bạn đã báo cáo bằng văn bản cho cấp trên,

Cấp trên vẫn yêu cầu thi hành,

Bạn tiếp tục báo cáo bằng văn bản đến cấp trên trực tiếp của người ra quyết định,

Sau đó bạn thi hành theo yêu cầu,

→ Bạn sẽ không phải chịu trách nhiệm về hậu quả của quyết định trái pháp luật đó.

Người ra quyết định sai mới là người chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Đây là cơ chế bảo vệ cán bộ, công chức, tránh tình trạng “làm theo lệnh miệng” hoặc chịu rủi ro vì mệnh lệnh trái quy định.

2. Nếu công chức im lặng và làm theo?

✅ Có thể bị xem là đồng phạm

Nếu:

Quyết định trái pháp luật,

Bạn nhận biết được nhưng không báo cáo,

Vẫn thực hiện theo chỉ đạo,

→ Bạn có thể bị xem là cùng thực hiện hành vi vi phạm, tùy mức độ sẽ bị:

Xử lý kỷ luật

Xử phạt hành chính

Thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng

Do đó, không có chuyện “cứ làm theo lệnh thì không chịu trách nhiệm”, trừ khi thực hiện đúng quy trình báo cáo bằng văn bản như quy định.

3. Người làm việc khu vực tư nhân: có nên làm theo lệnh trái pháp luật của sếp?

Khác với công chức, người lao động trong khu vực tư nhân chịu trách nhiệm theo nguyên tắc:

✅ Ai làm sai – người đó chịu trách nhiệm
✅ Không có khái niệm “miễn trách nhiệm vì cấp trên chỉ đạo”

Nếu sếp yêu cầu thực hiện hành vi:

Trốn thuế

Gian lận hồ sơ

Vi phạm an toàn lao động

Làm sai quy định tài chính, kế toán, pháp luật chuyên ngành

→ Bạn hoàn toàn có quyền từ chối, và không được phép sa thải bạn vì lý do này.

Theo Điều 125 Bộ luật Lao động 2019, người sử dụng lao động chỉ được sa thải trong những trường hợp đặc biệt (trộm cắp, tham ô, đánh bạc, tiết lộ bí mật, tự ý bỏ việc…).
Không có trường hợp nào cho phép sa thải người lao động vì từ chối mệnh lệnh trái pháp luật.

4. Người lao động tư nhân nên làm gì khi sếp yêu cầu việc sai luật?

✅ 1. Báo lại bằng văn bản hoặc email rằng yêu cầu này trái luật
✅ 2. Đề nghị thay đổi phương án thực hiện
✅ 3. Từ chối nếu sếp vẫn yêu cầu làm
✅ 4. Giữ toàn bộ bằng chứng (email, tin nhắn, file ghi âm nếu cần)
✅ 5. Có thể khiếu nại nội bộ hoặc báo cơ quan quản lý tùy tính chất

Nếu vẫn bị ép buộc, bạn có quyền:

Gửi đơn lên Thanh tra Sở Lao động

Khởi kiện ra tòa lao động

Nghỉ việc có lý do chính đáng mà không phải bồi thường hay báo trước (nếu hành vi ép buộc nghiêm trọng)

5. Kết luận

Cán bộ, công chức: chỉ được miễn trách nhiệm khi thực hiện đúng quy trình báo cáo bằng văn bản trước khi chấp hành lệnh sai luật.

Người lao động tư nhân: có quyền từ chối, không bị sa thải, và không được miễn trách nhiệm nếu vẫn làm theo hành vi trái pháp luật.

Dù ở khu vực nào, nguyên tắc chung là: Không làm sai – không chịu trách nhiệm.