Không làm di chúc cho con, tài sản của tôi có chia cho họ hàng không?

Tóm tắt tình huống

Một người mẹ đơn thân có 3 con trưởng thành, hiện đang sở hữu căn nhà và một số mảnh đất do chính mình tạo lập. Bà băn khoăn không biết nếu mất mà không để lại di chúc, thì tài sản có tự động chia cho anh chị em ruột hoặc họ hàng hay không. Bà cũng muốn biết nếu lập di chúc thì làm thế nào để tài sản chắc chắn chỉ thuộc về các con.

1. Căn cứ pháp luật về thừa kế theo pháp luật

Theo Điểm a Khoản 1 Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, người thừa kế theo pháp luật được chia thành nhiều hàng. Trong đó, hàng thừa kế thứ nhất gồm:
“Vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.”
Như vậy, nếu bạn mất mà không để lại di chúc, toàn bộ tài sản hợp pháp sẽ được chia theo pháp luật cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất, bao gồm các con của bạn (nếu họ còn sống).

Các anh chị em ruột, cô bác, chú dì của bạn không thuộc hàng thừa kế thứ nhất, nên không có quyền hưởng tài sản của bạn — trừ trường hợp tất cả con bạn đều mất trước hoặc mất cùng thời điểm, thì lúc đó cháu ruột (tức con của con bạn) mới được thừa kế thế vị.
Do đó, quan điểm “nếu không có di chúc thì tài sản chia cả cho họ hàng” là hiểu sai quy định của pháp luật.

2. Lợi ích của việc lập di chúc

Mặc dù pháp luật bảo vệ quyền thừa kế của các con bạn, nhưng việc lập di chúc vẫn rất cần thiết.
Bởi lẽ, trong thực tế, nếu không có di chúc rõ ràng, các con có thể tranh chấp phần tài sản, hoặc phải mất nhiều thời gian làm thủ tục khai nhận thừa kế.
Khi bạn lập di chúc hợp pháp, tài sản sẽ được phân chia theo đúng ý chí của bạn, tránh rủi ro bị lợi dụng hoặc chiếm đoạt.

Theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, một di chúc hợp pháp phải đáp ứng các điều kiện:
Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép.
Nội dung di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
Hình thức di chúc phải đúng quy định (bằng văn bản hoặc miệng, có người làm chứng, công chứng hoặc chứng thực theo luật định).

3. Cách lập di chúc để tài sản chỉ thuộc về con

Để đảm bảo chắc chắn tài sản của bạn chỉ thuộc về các con, bạn nên:

1. Lập di chúc bằng văn bản có công chứng hoặc chứng thực.

– Bạn có thể đến phòng công chứng nhà nước hoặc văn phòng công chứng để lập di chúc.
– Nội dung nên ghi rõ phần tài sản cụ thể (nhà, đất, sổ tiết kiệm…) và ghi rõ tên, ngày tháng năm sinh của từng người con được hưởng.

2. Xác định tài sản riêng.

– Nếu tài sản được hình thành trước hôn nhân hoặc từ nguồn riêng, nên ghi rõ là “tài sản riêng của tôi”.
– Nếu có tài sản chung với người khác (ví dụ đất đồng sở hữu), bạn chỉ có thể định đoạt phần tài sản thuộc quyền sở hữu của mình.

3. Ghi rõ ý chí về việc loại trừ người khác.

– Trong di chúc, bạn có thể ghi rằng:
“Tôi không để lại bất kỳ phần tài sản nào cho người ngoài hàng thừa kế thứ nhất.”
Điều này giúp tránh rủi ro có người thân họ hàng khác khiếu nại hoặc tranh chấp sau này.

4. Kết luận

Nếu bạn không lập di chúc, tài sản của bạn sẽ không chia cho họ hàng, mà chỉ chia đều cho các con (hàng thừa kế thứ nhất). Tuy nhiên, để tránh tranh chấp và bảo đảm tài sản được chia đúng ý chí, bạn nên lập di chúc bằng văn bản, có công chứng hoặc chứng thực hợp pháp.