Anh trai tự ý sang tên sổ đỏ sau khi cha mẹ mất, tôi đòi được không?

Tóm tắt tình huống

Sau khi cha mẹ qua đời, người anh trai đã tự ý làm thủ tục sang tên sổ đỏ toàn bộ nhà đất của cha mẹ sang tên mình mà không hỏi ý kiến em trai. Cha mất năm 2020 có để lại di chúc cho mẹ, mẹ mất năm 2023 mà không để lại di chúc. Gia đình chỉ có hai anh em ruột, không còn ông bà nội ngoại. Người em muốn biết hành vi sang tên này có hợp pháp không và có thể yêu cầu chia di sản hay không.

1. Căn cứ pháp lý xác định quyền thừa kế

Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự năm 2015, hàng thừa kế thứ nhất gồm:
“Vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.”
Khi cha mất và để lại di chúc cho mẹ, quyền sử dụng đất hợp pháp đã được chuyển sang tên người mẹ. Sau đó, mẹ qua đời mà không để lại di chúc, toàn bộ tài sản đó trở thành di sản thừa kế theo pháp luật.
Vì chỉ có hai anh em ruột và không còn ông bà, cha mẹ, nên hai người là đồng thừa kế hàng thứ nhất — mỗi người có quyền hưởng ½ giá trị tài sản của mẹ để lại.

2. Kiểm tra tính hợp pháp của việc sang tên sổ đỏ

Trước tiên, cần xác minh xem mẹ bạn có lập hợp đồng tặng cho nhà đất cho anh trai trước khi mất hay không. Nếu có, hợp đồng đó phải:
Được lập thành văn bản có công chứng hoặc chứng thực.

Được đăng ký sang tên tại cơ quan đăng ký đất đai theo quy định tại Điều 500 và Điều 502 Bộ luật Dân sự.
Khi đáp ứng đủ điều kiện trên, tài sản đã hợp pháp thuộc về anh trai, và bạn không thể đòi chia.
Tuy nhiên, nếu mẹ không hề tặng cho hoặc chưa lập di chúc, mà anh trai tự ý làm thủ tục sang tên toàn bộ sổ đỏ cho mình, hành vi này là trái pháp luật, vì đã xâm phạm quyền thừa kế hợp pháp của bạn.

Theo Điều 34 Nghị định 43/2014/NĐ-CP, việc đăng ký biến động đất đai do người được thừa kế thực hiện phải có văn bản thỏa thuận phân chia di sản hoặc văn bản khai nhận di sản có công chứng, chứng thực hợp lệ. Nếu anh trai tự ý kê khai và nộp hồ sơ đứng tên, cơ quan cấp sổ đỏ đã cấp sai đối tượng thừa kế.

3. Hướng xử lý bảo vệ quyền lợi

Bạn có thể lựa chọn các bước sau:
Thương lượng nội bộ: Trước tiên, nên gặp trực tiếp anh trai để trao đổi thiện chí, yêu cầu chia lại phần tài sản hợp pháp. Nếu đạt được thỏa thuận, có thể làm văn bản phân chia di sản công chứng và chỉnh lý lại tên trên sổ đỏ.
Yêu cầu hòa giải tại UBND xã/phường: Nếu không thỏa thuận được, bạn gửi đơn đề nghị hòa giải tranh chấp đất đai đến UBND cấp xã nơi có đất (theo Điều 202 Luật Đất đai 2013).

Khởi kiện tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền: Trong trường hợp hòa giải không thành, bạn có quyền khởi kiện yêu cầu chia di sản thừa kế và hủy Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã cấp sai.
Thời hiệu khởi kiện chia di sản là 30 năm đối với bất động sản (Điều 623 BLDS 2015).
Hồ sơ cần có: Giấy khai tử của cha mẹ, giấy khai sinh hai anh em, sổ đỏ, chứng minh nhân dân, hộ khẩu, chứng cứ chứng minh hành vi sang tên sai quy định.

4. Kết luận

Nếu mẹ không tặng cho tài sản và không để lại di chúc, thì việc anh trai tự ý sang tên là hành vi chiếm đoạt di sản trái pháp luật. Bạn hoàn toàn có quyền yêu cầu tòa án chia di sản thừa kế và hủy giấy chứng nhận đã cấp sai để đảm bảo quyền lợi chính đáng.
Tuy nhiên, nên ưu tiên con đường hòa giải, tránh tranh chấp kéo dài gây rạn nứt tình cảm anh em.