Sống chung như vợ chồng, có được hưởng thừa kế của nhau?

Tóm tắt tình huống

Một cặp đôi sống chung với nhau như vợ chồng trong nhiều năm nhưng không đăng ký kết hôn. Cả hai đều chưa từng kết hôn trước đó và không có con chung. Trong trường hợp một người qua đời, người còn lại đặt câu hỏi: liệu có được hưởng di sản thừa kế như vợ hoặc chồng hợp pháp hay không?

1. Quan hệ vợ chồng chỉ được pháp luật công nhận khi đăng ký kết hôn

Theo khoản 5 Điều 3 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, kết hôn là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ chồng với nhau theo đúng điều kiện và thủ tục luật định.
Pháp luật Việt Nam chỉ công nhận quan hệ vợ chồng khi có đăng ký kết hôn. Việc chung sống như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn không tạo ra quyền và nghĩa vụ như vợ chồng hợp pháp — trừ trường hợp đặc biệt: quan hệ vợ chồng được xác lập trước ngày 3/1/1987 thì vẫn được công nhận là hôn nhân hợp pháp (theo Nghị quyết 35/2000/NQ-QH10).
👉 Như vậy, nếu sống chung sau thời điểm trên mà không đăng ký kết hôn, hai người không phải vợ chồng hợp pháp theo pháp luật.

2. Hưởng thừa kế khi có di chúc

Theo Điều 609 và Điều 626 Bộ luật Dân sự 2015, cá nhân có quyền để lại tài sản của mình cho người khác theo di chúc. Do đó, nếu người mất có lập di chúc để lại tài sản cho người đang sống chung, thì người này vẫn có thể được hưởng thừa kế theo đúng nội dung di chúc.

Phần tài sản được hưởng sẽ:
Chia theo nội dung di chúc,
Sau khi trừ phần dành cho những người hưởng thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc (Điều 644 BLDS 2015), như cha mẹ, con chưa thành niên, vợ/chồng hợp pháp (nếu có).
👉 Nói cách khác: sống chung không đăng ký kết hôn vẫn có thể được hưởng tài sản nếu có di chúc chỉ định rõ.

3. Không có di chúc → không được thừa kế

Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, những người thừa kế theo pháp luật được xác định theo hàng thừa kế:
Hàng thừa kế thứ nhất: vợ/chồng hợp pháp, cha mẹ, con.
Hàng thừa kế thứ hai: ông bà, anh chị em ruột, cháu ruột…
Hàng thừa kế thứ ba: cụ, cô chú bác, chắt ruột…
Trường hợp người mất không để lại di chúc, người đang sống chung nhưng không đăng ký kết hôn không nằm trong bất kỳ hàng thừa kế nào → không có quyền hưởng tài sản thừa kế. Toàn bộ tài sản sẽ được chia cho cha mẹ, con hoặc người thân hợp pháp khác của người mất.

4. Giải pháp để bảo vệ quyền lợi hợp pháp

Nếu muốn người sống chung được hưởng tài sản khi không đăng ký kết hôn, có hai giải pháp hợp pháp:
Lập di chúc hợp pháp: nêu rõ người được hưởng, phần tài sản, hình thức lập bằng văn bản có công chứng hoặc chứng thực.
Lập hợp đồng tặng cho tài sản (trước khi mất): đặc biệt hữu ích trong trường hợp không muốn xảy ra tranh chấp thừa kế sau này.
👉 Đây là cách duy nhất để người sống chung hợp pháp có quyền sở hữu tài sản khi người kia qua đời.

5. Kết luận

✔ Sống chung như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn không tạo ra quyền thừa kế theo pháp luật.
✔ Người sống chung chỉ có thể hưởng tài sản thừa kế nếu có di chúc hợp pháp hoặc được tặng cho tài sản từ trước.
✔ Nếu không có di chúc, toàn bộ tài sản sẽ được chia cho cha mẹ, con hoặc người thân hợp pháp theo quy định của pháp luật.
✔ Việc lập di chúc sớm là giải pháp rõ ràng, hợp pháp và hạn chế tranh chấp trong tương lai.